آسیاب آبی اشکذر تنها آسیاب آبی کویری

در گوشه کنار ایران آسیاب های زیادی به چشم می خورد که هر کدام از دوران تاریخی مختلف به جا مانده است. برخی از این آسیاب ها آبی، برخی بادی و برخی دیگر با کمک نیروی حیوانات کار می کرده اند. اما وجود آسیاب آبی در دل کویر خود داستانی شگفت انگیز و نکته ای قابل تامل می باشد. در ادامه با با تنها آسیاب آبی جهان در کویر، یعنی آسیا آبی اشکذر بیشتر آشنا خواهیم شد. این آسیاب آبی در سال 1377 در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است.

موقعیت مکانی آسیاب آبی اشکذر

برای دیدن این آسیاب آبی باید با خرید بلیط سیستمی هواپیما یزد راهی این شهر و دیار شوید. این آسیاب در حاشیه غربی کویر یزد و در 20 کیلومتری جنوب شرقی یزد، در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق که اشکذر را به بندر آباد و روستاهای مجاور متصل می‌کند، واقع شده است. وقتی به این منطقه رسیدید انتظار یک آسیاب آبی همراه با پره های بزرگ در کنار آب نداشته باشید. آسیاب آبی اشکذر در زیر زمین قرار گرفته است و آب مورد نیازش را از طریق آب قنات تامین می کرده است.

تاریخچه آسیاب آبی اشکذر

آسیاب آبی اشکذر متعلق به دوران صفویه است. گویا این آسیاب در در زمان سید رکن‌الدین قاضی، متوفی در 732 هجری قمری ساخته شده است؛ اما در مورد ساخت دقیق این آسیاب مدارک مستندی وجود ندارد. آسیاب آبی اشکذر یکی از 10 آسیاب به ثبت رسیده در استان می باشد؛ که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

در کتاب آثار تاریخی یزد در وصف این آسیاب این چنین نوشته شده است: «این آسیاب از عجایب قابل دیدن در منطقه رستاق و یکی از بزرگ‌ترین آسیاب‌های ایران است که متاسفانه به علت خشک شدن قنات همت‌آباد از کار افتاده و به کلی متروک شده است. آسیاب مذکور در عصر آبادانی یعنی تا چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنج من، آرد از زیر سنگ‌های پرقدرت آن به دست می‌آوردند.»

ساختار آسیاب آبی اشکذر

چیزی که شما را به این آسیاب می رساند یک دروازه طاقدار آجری است که توسط دالانی شیبدار شما را به عمق هفت متری زمین می برد. این دالان طولی حدود 56 متر و عرضی حدود 4.10 متر دارد، که به قسمت اصلی آسیاب که هشت ضلعی است می رسد. این هشت ضلعی سقفی گنبدی شکل که با مقرنس کاری و نقوش هندسی زیبا که مولفه ی اصلی معماری ایرانی است تزئین شده است. مصالح مورد استفاده در ساخت این بنا فقط آجر است.  یکی از نقاط قابل توجه این آسیاب اختلاف  دما داخل و بیرون آسیاب است.

این آسیاب با سرعت و فشار آب، جهت آرد کردن گندم و دیگر غلات مورد استفاده قرار می‌گرفته است. آسیاب اشکذر تنها آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنچ من شاه آرد از زیر سنگ‌های پر قدرت آن به دست می‌آمده است. پس از خرید بلیط هواپیما بیرجند به یزد و قبل از رزرو بلیط هواپیما یزد به بیرجند بازدید از تنها آسیاب آبی جهان را از دست ندهید.